Po drugiej wojnie światowej

Już od pierwszych dni po wyzwoleniu mieszkańcy Chojnic, wśród nich także spółdzielcy, wracali z ewakuacyjnej tułaczki, z wygnania, z robót przymusowych, z obozów. Często znajdowali swe mienie rozgrabione i zmarnowane. Pierwszą i najważniejszą myślą było jednak zabezpieczenie domów i przygotowanie ich do zamieszkania. Nie było to rzeczą łatwą w tamtych warunkach, przy całkowitym braku materiałów do naprawy uszkodzeń – szkła, cementu, wapna, papy, gwoździ, drewna. Radzili sobie jak tylko było możliwe, ale nikt nie szczędził własnej pracy. Przed nadejściem zimy 1945/46 do stanu używalności doprowadzono prawie wszystkie mieszkania w domach SM, a w następnych latach przyszła pora na remonty i polepszenie warunków mieszkaniowych.

Niezwykle szybko też, mimo powojennego zamętu, odrodziła się organizacja spółdzielcza. Na przełomie kwietnia i maja zorganizowano spotkania grup członkowskich, zaś dnia 12 maja 1945 roku przedwojenni działacze organów samorządowych zwołali pierwsze walne zgromadzenie USM. Społeczność spółdzielców była jeszcze znacznie przerzedzona, jednak w zebraniu uczestniczyło 45 członków. Przyjęto nowy statut spółdzielni, wzorowany na przedwojennym, lecz poprawiony i uzupełniony. Nowym władzom wskazano jako ważne zadanie dokonanie szczegółowej oceny i inwentaryzacji stanu posiadania. Do 9-osobowej Rady Nadzorczej weszli: Alojzy Górecki – przewodniczący, Józef Banasiak, August Frymark, Jan Gierszewski, Tomasz Kęsik, Albin Makowski, Stanisław Malicki, Tomasz Sikora i Leon Wysocki. Nieco później, 2 czerwca 1945 r. powołano Zarząd USM w następującym składzie: prezes Stanisław Gałła, zastępca prezesa Zygmunt Gackowski, sekretarz Alojzy Łangowski, skarbnik Roman Czarnowski, doradca budowlany Jan Wyka. Na pierwszym, konstytucyjnym posiedzeniu Zarząd, obok pilnych spraw bieżących, postanowił o przystąpieniu USM do Związku Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych RP w Poznaniu.

W 1950 roku w życiu spółdzielni zaszły ważne zmiany organizacyjne. 25 marca Rada Nadzorcza pow7ięła uchwałę o przystąpieniu do Centrali Spółdzielni Mieszkaniowych w Warszawie. Tydzień później, 2 kwietnia, na walnym zgromadzeniu członków przyjęto nowy statut, wpisany do rejestru sądowego 9 sierpnia 1950 roku , m.in. zmieniający nazwę na Spółdzielnia Mieszkaniowa w Chojnicach, bez przymiotnika „urzędnicza”. Nie zmienił się w zasadzie charakter spółdzielni. ponieważ i przedtem należeli do niej ludzie różnych zawodów, ale trzeba to uznać za kolejny krok na drodze do upowszechnienia spółdzielczej idei. Oto niektóre sformułowania tego dokumentu:

• 2. (…) Członkowie odpowiadają za zobowiązania spółdzielni zadeklarowanymi udziałami.
• 3. Przedmiotem spółdzielni jest: a) dostarczenie członkom do użytkowania tanich, zdrowych i odpowiednio urządzonych mieszkań, drogą samopomocy zbiorowej i przy poparciu instytucji państwowych, komunalnych t społecznych, b) zaspokajanie wspólnymi siłami kulturalnych potrzeb członków, c) propagowanie zasad współdziałania jako gospodarki społecznej.
• 4. Udział wynosi 3000 zł. Udział może być wpłacany w ratach miesięcznych. Pierwszą ratę w wysokości 1500 zł należy wpłacić łącznie z wpisowym.

Posunięciem istotnym dla dalszej działalności było przystąpienie do Związku Spółdzielni Mieszkaniowych w Warszawie. Członkostwo związku SM w Chojnicach uzyskała 10 lipca 1957 roku i została wpisana do rejestru pod numerem 7. Oficjalnie motywem akcesu było udzielanie oparcia w pracy organizacyjnej i inwestycyjnej, w rzeczywistości władzom państwowym chodziło o ujęcie spółdzielczości mieszkaniowej w ramy gospodarki planowej oraz polityczny nadzór nad tą dziedziną życia społeczno-gospodarczego. Faktycznie oznaczało to ograniczenie samorządności, m. in. wskutek ujednolicenia statutów wszystkich jednostek, związek miał także prawo ingerowania w uchwały samorządu SM. Później nazwa związku została zmieniona. W statucie Spółdzielni Mieszkaniowej w Chojnicach, zarejestrowanym w Sądzie Powiatowym dnia 24 kwietnia 1962 roku, par. 3 stanowił: Spółdzielnia jest członkiem Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego w Warszawie, zwanego w dalszym ciągu „Związkiem ” i podlega jego lustracji.

Działająca pod przewodnictwem A. Makowskiego Rada Nadzorcza opracowała nowy „Regulamin domowy”, który zaczął obowiązywać od l marca 1954 roku. W tym samym roku rada, jako jedyna spośród 35 działających przy spółdzielniach okręgu poznańskiego, otrzymała list pochwalny za wyniki swej pracy. Zadania dzieliły między siebie trzy komisje: rewizyjna, mieszkaniowa i sanitarna, w lutym 1959 roku powołano komisję społeczno-samorządową, w kwietniu 1960 roku komisję inwestycyjno-remontową oraz komisję pracy kobiet.

Przeszkodą w prowadzeniu prawidłowej działalności przez szereg lat po wojnie było podporządkowanie mieszkań spółdzielczych publicznej gospodarce lokalowej; podlegały one tym samym rozporządzeniom kwaterunkowym, co mieszkania w domach komunalnych i kamienicach prywatnych. Skutkiem tego spółdzielnia nie miała swobody dysponowania swymi zasobami, mieszkania były przydzielane na podstawie decyzji administracyjnych, nie tylko członkom SM. Niektóre uchwały podejmowane w tamtym czasie odzwierciedlają niezwykle trudną sytuację mieszkaniową w Chojnicach, a jednocześnie świadczą jak bardzo ograniczane były prawa spółdzielców. Przyjęto w 1957 roku jako normę zaludnienia 12 m kw. na osobę, a za powierzchnię ponadnormatywną (tzw. nadmetraż) ustalono dodatkową, wysoką opłatę eksploatacyjną. Władze spółdzielni wezwały też członków zajmujących duże mieszkania do dobrowolnego dokwaterowania innych osób lub rodzin. Ponieważ apel pozostał w zasadzie bez odzewu, ustalono dalsze dodatkowe opłaty za podnajmowanie pokoi sublokatorom. Dodać trzeba, że w przypadku posiadania nadmetrażu urząd miał prawo dokwaterować lokatorów; z reguły przydzielano pokój samotnym osobom. W maju 1957 roku Sejm przyjął ustawę wyłączającą domy spółdzielcze spod publicznej gospodarki lokalami, co zostało przyjęte ze zrozumiałym zadowoleniem, gdyż oznaczało powrót do suwerennego zarządzania zasobami mieszkaniowymi.

Pod wpływem rozwoju budownictwa Chojnicach, choć w tym czasie jeszcze nader umiarkowanego, władze powiatu powzięły myśl rozciągnięcia inwestycji na inne miejscowości. Konieczne stało się formalno-prawne poszerzenie obszaru działalności, stąd walne zebranie przedstawicieli 18 listopada 1966 roku wprowadziło do statutu następujący zapis: Terenem działalności Spółdzielni jest miasto Chojnice i Czersk. Zmiana ta umożliwiła w przyszłości wybudowanie w Czersku spółdzielczego osiedla opodal dworca kolejowego. Pilną potrzebę uspołecznionego budownictwa zgłaszali również mieszkańcy Brus, które wprawdzie miały jeszcze status wsi, w rzeczywistości zaś posiadały charakter miasteczka. W związku z tym nowy statut, uchwalony 30 maja 1972 roku (data rejestr. 28 VII 1972) postanawiał, że Spółdzielnia działa na terenie powiatu chojnickiego. Zarząd poczynił do 1975 roku szereg przygotowań i uzgodnień potrzebnych do rozpoczęcia budowy, podstawowym problemem było uzbrojenie terenu w sieć wodno-kanalizacyjną i grzewczą. Na tym etapie jednak grupa członków z Brus postanowiła założyć odrębną Spółdzielnię Mieszkaniową, która po uzyskaniu osobowości prawnej przejęła dalsze działania inwestycyjne.

Tenże statut z 1972 roku wprowadzał nader ważną innowację, dotyczącą praw członkowskich. Postanawiał mianowicie, że członkowie SM mogą być nie tylko najemcami – lokatorami, lecz także mogą nabywać na własność spółdzielcze prawo do lokalu i to zarówno lokalu już zajmowanego, jak i będącego w budowie lub projektowanego.

Nowością był również zapis o powołaniu nowych organów samorządu spółdzielczego, rad osiedlowych: Rada Osiedla składa się z 7 do 15 członków, wybieranych na okres dwóch lat spośród członków spółdzielni zamieszkałych w osiedlu. Wybory przeprowadza się w tym samym terminie. w którym odbywają się wybory organów samorządu mieszkańców miast. Ta forma działalności nie sprawdziła się, ponieważ równocześnie na terenie całego miasta istniały komitety osiedlowe i obwodowe samorządu mieszkańców, stąd wkrótce zrezygnowano z tworzenia osobnych komórek w ramach spółdzielni.

Z możliwości przekształcenia prawa lokatorskiego na własnościowe korzystało coraz więcej członków, w związku z czym kolejny statut, uchwalony 9 czerwca 1983 roku (zarejestrowany 18 II 1984), uregulował kwestię uprawnień członkowskich do dysponowania mieszkaniami. Par. 23 postanawiał:
1. Lokatorskie prawo do lokalu jest niezbywalne, nie przechodzi na spadkobierców l nie podlega egzekucji. 2. Własnościowe prawo do lokalu wsi prawem zbywalnym, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji. Jest ono ograniczonym prawem rzeczowym. 3. Zbycie własnościowego prawa do lokalu jest dopuszczalne po zamieszkaniu członka w przydzielonym lokalu. Skuteczność zbycia zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków Spółdzielni. 4. Zbycie własnościowego prawa do lokalu obejmuje także wkład budowlany. Dopóki prawo to nie wygaśnie zbycie samego okładu jest nieważne. Zbycie prawa do części lokalu jest nieważne.
Natomiast par. 25 mówił, że
Członkowi Spółdzielni – osobie fizycznej może przysługiwać prawo tylko do jednego lokalu mieszkalnego.

W 1999 roku wprowadzono do statutu uzupełniającą klauzulę, uniemożliwiającą przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu na własnościowe prawo, jeżeli mieszkanie zostało wybudowane przy wykorzystaniu kredytu z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego.

W celu prowadzenia sprawnej gospodarki zasobami mieszkaniowymi w 1977 roku powołano dwie administracje domów, pierwsza objęła osiedle im .Zawadzkiego, później także 700-lecia i Kaszubskie, drugiej podporządkowane zostały osiedla Drzymały – Łanowa, Budowlanych, Spółdzielcze, 31 Stycznia – Człuchowska, ponadto osiedle w Czersku. Taka struktura zarządzania utrzymała się do dnia dzisiejszego, choć w swoim czasie był zamiar powołania osobnej administracji w Czersku. Spółdzielnia podjęła się także zarządzania domami na zlecenie zakładów pracy, m. in. „Mostostalu” i PKP, na osiedlach Budowlanych i Zawadzkiego. Była to działalność dość kłopotliwa, toteż z początkiem lat 90. umowy naprowadzenie administracji zleconej zostały wypowiedziane. Od połowy 1991 roku spółdzielnia zajmuje się wyłącznie własnymi budynkami mieszkalnymi i użytkowymi.

W okresie PRL działalność Spółdzielni Mieszkaniowej była w znacznym stopniu uzależniona od decyzji politycznych. Po tzw. gierkowskiej reformie terytorialnej w 1975 roku, która zlikwidowała powiaty i podzieliła kraj na 49 województw, w Bydgoszczy powołana została Wojewódzka Spółdzielnia Mieszkaniowa. Odgórnym zarządzeniem skupiła ona w swoich rękach (począwszy od 1978 roku) działalność inwestycyjną, a pozostałe spółdzielnie na terenie województwa miały przekształcić się w jednostki wyłącznie eksploatujące zasoby mieszkaniowe. Stanowiło to oczywiste ograniczenie praw i kompetencji poszczególnych SM, które jako jeden z celów statutowych postawiły sobie pomnażanie mienia i miały na tym polu niemałe osiągnięcia. W sprawozdaniu za 1977 rok Zarząd SM w Chojnicach wyjaśniał członkom, iż spółdzielnia kończy tylko rozpoczęte budowy, a dalszą działalność inwestycyjną przejmuje bydgoska WSM, lecz jednocześnie zwracał uwagę na niekorzystne skutki takiego rozwiązania. Utrudniało ono bowiem kontakty z miejscowymi firmami budowlanymi, stało się przeszkodą w egzekwowaniu terminów oraz jakości wykonywanych budynków.

Ostatecznie inicjatywa inwestycyjna pozostała jednak w kompetencji Chojnickiej spółdzielni. Działalność ta na przestrzeni wiciu lat prowadzona była za pośrednictwem Woj. Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego – Zakład Projektowania i Usług Inwestycyjnych „Inwestprojekt” w Bydgoszczy, który na podstawie umów przygotowywał, projektował i nadzorował budownictwo mieszkaniowe spółdzielni. Współpraca na ogół przebiegała harmonijnie i z obopólną korzyścią.

Przemiany ustrojowe na początku ostatniej dekady ub. wieku zaowocowały m.in. likwidacją wielu scentralizowanych instytucji, rozwiązaniu uległ również Centralny Związek Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego oraz jego oddziały. Spowodowało to pewną lukę systemową, spółdzielnie poczuły się osamotnione w działalności, którą przyszło im kontynuować w warunkach gospodarki rynkowej. Niejako dla wypełnienia próżni 23 listopada 1992 roku w Bydgoszczy powstał Regionalny Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych, którego statutowym celem jest udzielanie członkom pomocy przez prowadzenie lustracji i instruktażu oraz reprezentowanie ich interesów wobec władz. Związek nie jest instytucją nadrzędną względem spółdzielni, zaś przynależność do niego jest dobrowolna. SM w Chojnicach jest członkiem założycielem tej organizacji.

W 1999 roku dokonane zostały ważne zmiany personalne w składzie Zarządu. W związku z przejściem na emeryturę dotychczasowego prezesa mgr. Stanisława Lipińskiego, 14 stycznia Rada Nadzorcza powierzyła stanowisko prezesa inż. Wiesławowi Odyi, natomiast 28 kwietnia 1999 roku na stanowisko etatowego wiceprezesa powołała mgr. nż. Krzysztofa Sząszora. Od tego czasu Zarząd działa w składzie: prezes Wiesław Odya, wiceprezes Krzysztof Sząszor, członkowie Zbigniew Dembicki i Stanisław Lipiński.