Pierwsze lata, pierwsze domy

Po długotrwałym okresie stagnacji, w ostatniej ćwierci XIX wieku powstały warunki umiarkowanego rozwoju Chojnic. Momentem przełomowym było wybudowanie linii kolejowej Piła – Tczew (1871-1873), która połączyła nasze miasto m.in. z Berlinem, Królewcem i Gdańskiem. Do końca stulecia wytyczono jeszcze drogi żelazne w czterech innych kierunkach, Chojnicki węzeł kolejowy stał się jednym z ważniejszych na Pomorzu. W tym samym czasie władze prowincji zlokalizowały w mieście szereg instytucji i urzędów, m.in. sąd okręgowy i prokuraturę, więzienie, urzędy budownictwa i melioracji, zakłady opieki społecznej, dyrekcję poczty. Pomyślnie rozwijały się placówki bankowe. Działalności tych instytucji towarzyszył rozwój usług i handlu oraz, w mniejszym stopniu, zakładów przemysłowych.

Wzrastała liczba ludności. W 1871 roku Chojnice liczyły 7162 mieszkańców, w 1885 roku 10 042, w 1910 roku 12 005 mieszkańców. W związku z tym budowano liczne domy mieszkalne, duże kamienice czynszowe i prywatne wille. Zaczęło już brakować miejsca w centrum, zabudowa rozprzestrzeniała się na odleglejsze tereny, m.in. w kierunku dworca kolejowego. Chojnice na początku XX wieku uzyskały nowy kształt urbanistyczny.

Budownictwo prywatne nie rozwiązywało jednak do końca problemu mieszkaniowego. Szczególnie brakowało lokali o odpowiednim standardzie dla napływających do miasta urzędników i funkcjonariuszy nowych instytucji, w tym pracowników wymiaru sprawiedliwości, administracji, szkolnictwa i kolei. Zaspokojenie tej potrzeby leży u podstaw powołania Chojnickiej spółdzielni mieszkaniowej, która powstała jako jedna z pierwszych na Pomorzu.

Grono zainteresowanych osób podjęło wstępne czynności organizacyjne w 1903 roku, a 17 stycznia 1904 roku odbyło się zebranie założycielskie, na którym powołano do życia Beamten Yohnungs Bauvcrein, e. G.m.b.H – Urzędnicze Towarzystwo Budowy Mieszkań, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Wpis do rejestru sądowego, równoznaczny z nadaniem osobowości prawnej, nastąpił 2 kwietnia 1904 roku. Prezesem został dyrektor Sądu Okręgowego Carl Mensching, zam. przy Denkmalplatz (obecnie pl. Jagielloński) nr 7.

Nazwa nowo założonej spółdzielni wskazuje, że członkowie założyciele rekrutowali się spośród urzędników instytucji państwowych i samorządowych. Przyjęty na pierwszym walnym zgromadzeniu, następnie zarejestrowany w sądzie statut spółdzielni wymienia jako zasadniczy jej cel zapewnienie członkom „wygodnych, tanich i należycie urządzonych mieszkań „.

Na uwagę zasługuje sprawność Rady Nadzorczej i Zarządu spółdzielni. Niezwłocznie bowiem przystąpiono do realizacji statutowych zadań, dzięki czemu budowa domów przebiegała w dość szybkim tempie. Warto przytoczyć w jakiej kolejności one powstawały. Jako pierwsze w latach 1906 – 1910 wzniesiono budynki przy ówczesnej Bismarkstrasse czyli ul. Warszawskiej 19 i 19a (obecnie Drzymały 4), Dworcowej 8, Człuchowskiej 31, 33 i 35. W latach 1911-1912 oddano do użytku cztery domy: przy ul. Drzymały 3 i 6 oraz Warszawskiej 21 i 23. Kolejne dwa lata wzbogaciły spółdzielnię o dalsze domy przy ul. Drzymały 5, 7 i 8, Łanowej 3 i 5 oraz Człuchowskiej 37 i 39. Łącznie wybudowała spółdzielnia w ciągu pierwszych dziesięciu lat istnienia 17 domów o 102 mieszkaniach, o ogólnej powierzchni 7 805 m kw. Zarysowały się w ten sposób zalążki dwóch osiedli mieszkaniowych w odległych od siebie dzielnicach. Szczególne znaczenie dla zagospodarowania przestrzennego posiadał kompleks domów w rejonie ul. Warszawskiej, ponieważ przybliżał miasto do stacji kolejowej. W ślad za spółdzielnią mieszkaniową zwrócili uwagę na tę dzielnicę prywatni inwestorzy, wykupując place budowlane przy ulicach prowadzących do dworca.

Działalność spółdzielni mieszkaniowych była zgodna z polityką gospodarczą państwa pruskiego, znajdowała też poparcie władz miejskich; spółdzielnia w Chojnicach mogła zatem bez przeszkód skupić się na inwestycjach budowlanych. Realizację umożliwiały kredyty zaciągane w Powiatowej Komunalnej Kasie Oszczędności, których ogólnej kwoty nie znamy. Zaciągnięty w 1906 roku kredyt na kolejnych 7 budynków w wysokości 152 750 marek spłacała spółdzielnia do 1948 roku.

Wybuch I wojny światowej w sierpniu 1914 roku przekreślił realizację dalszych planów inwestycyjnych.