Czas budowania

Dzięki kredytowi zaciągniętemu w Komunalnej Kasie Oszczędności udało się całkowicie zabliźnić szkody spowodowane wojną. Potrzeby remontowe jednak rosły, toteż zaszła konieczność podwyższania stawki czynszu, zaś na początku lat 50. po raz ostatni pozyskano pożyczkę z Funduszu Gospodarki Mieszkaniowej, która pozwoliła wykonać kapitalne remonty domów: Drzymały 3 i 6, Warszawska 21 i 23, Dworcowa 8. W 1957 roku Zarząd zaapelował do mieszkańców o podjęcie czynów społecznych w zakresie renowacji i upiększania; odświeżono wtedy wielu domach klatki schodowe, przemalowano okna i drzwi.

W tymże roku uregulowano opłaty eksploatacyjne, ustalając taryfę od powierzchni użytkowej, zamiast dotychczasowych opłat od izby. Dzięki tonu wzrosły środki z tytułu eksploatacji. W 1961 roku podjęto uchwałę odtworzeniu funduszu amortyzacyjnego, a w roku następnym już z własnych środków wykonano remonty kapitalne domów przy ul Człuchowskiej nr 35, 37 i 39.

Początek powojennej działalności inwestycyjnej przypada na rok 1957. Konieczność odbudowy spalonego domu przy ul. Człuchowskiej 33 stwierdził Zarząd spółdzielni już w 1949 roku, ale decydować w tak ważnej sprawie mogło tylko walne zgromadzenie członków. Sprawa powracała kilkakrotnie, lecz lokatorzy domów spółdzielczych wzbraniali się zaciągnąć kredyt w obawie przed dodatkowymi obciążeniami. 17 lipca 1954 roku jednak bardzo dużo spółdzielców stawiło się do odgruzowania placu po spalonym budynku. 20 listopada 1956 roku walne zgromadzenie podjęło uchwałę o przystąpieniu do odbudowy, zaś władze CZSBM w Warszawie zapewniły o udzieleniu pomocy kredytowej. Dom został zbudowany przez Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane w czasie od czerwca 1958 do listopada 1959 roku, kosztem l 321 tys. zł. Spółdzielni przybyło 10 mieszkań oraz dwa sklepy na parterze. Były to pierwsze lokale użytkowe zbudowane kosztem spółdzielni.

Ulica Drzymały 1

Trzeba tu wspomnieć, że pewien kłopot sprawiło pozyskanie członków – lokatorów tego pierwszego domu, którzy dysponowaliby odpowiednim wkładem budowlanym. Dlatego Zarząd wstrzymał się z dalszymi inwestycjami do czasu zmiany warunków kredytowania. W lutym 1959 roku zapadła decyzja o budowie następnego domu przy ul. Łanowej 7/9, w listopadzie uzyskano kredyt na to przedsięwzięcie. W grudniu natomiast zakupiono budynek przy ul. Człuchowskiej 36, wzniesiony ze środków bydgoskiej gry liczbowej „Łuczniczka”. Znamienne, że i wówczas jeszcze Zarząd spółdzielni poszukiwał chętnych do zamieszkania w tymże domu poprzez ogłoszenia w radiowęźle i w prasie, choć sytuacja mieszkaniowa w mieście była nadzwyczaj trudna. Jak widać, inwestycyjna działalność potykała się na starcie o rozmaite wyboje, lecz odtąd już prawie co roku przybywały nowe budynki, dziesiątki nowych mieszkań.

Wykorzystano w tym celu wolne parcele budowlane pomiędzy istniejącymi domami SM. Najpierw, do 1966 roku, zostały wzniesione budynki przy ul. Łanowej nr 7/9 i 11/13, następnie przy ul. Drzymały nr l, 2, 9 i 10; powstały w ten sposób bloki zwartej zabudowy. W drugim etapie, do 1970 roku, zbudowano cztery domy (ok. 5,4 tys. m kw. powierzchni użytkowej) wewnątrz kwadratu ulic tego osiedla, na miejscu dawnych ogródków przydomowych. W jednym z tych domów, przy ul. Łanowej 11 a. ulokowane zostały biura Zarządu spółdzielni oraz świetlica, gdzie odtąd odbywały się doroczne zgromadzenia przedstawicieli. Przedtem zebrania organizowano gościnnie w „Domu Kolejarza” lub Szkole Podstawowej nr 3.

Na parterze budynku przy ulicy Łanowej 11a mieściły się biura Zarządu SM

Równocześnie wyrastały nowe domy w innej dzielnicy – przy ul. 31 Stycznia i na zapleczu pl. Jagiellońskiego. W pozyskiwaniu nowych terenów budowlanych przyszły spółdzielni z pomocą władze miasta. Postanowiono, iż następne osiedle powstanie w czworoboku ulic Warszawskiej – Świętopełka – Mestwina i Drzymały; w latach 1970 – 1972 zbudowano 5 domów, łącznic 195 mieszkań. Wewnętrzną uliczkę osiedlową nazwano ul. Spółdzielczą.

Generalnym wykonawcą domów SM był w tym czasie miejscowy zakład Grudziądzkiego Przedsiębiorstwa Budowlanego. Spółdzielnia przeżywała jednak na początku lat 70. ogromny napływ członków i kandydatów, znacznie szybszy aniżeli możliwości inwestycyjne, toteż okres wyczekiwania na mieszkanie wydłużył się do 7 lat. Potrzeby rosły lawinowo, ponieważ, w związku z budową nowych zakładów przemysłowych oraz rozwojem istniejących fabryk, do miasta przybywało wielu wykwalifikowanych pracowników z całego kraju. W dodatku zakres budownictwa mieszkaniowego był reglamentowany na szczeblu wojewódzkim, ze względu na niedobór materiałów oraz ograniczone możliwości wykonawcze. Przyznawane limity daleko nie zaspokajały oczekiwań szybko rozwijających się w tym czasie Chojnic, zrodziła się więc inicjatywa realizacji kilku bloków przez Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego. Korzyść była obopólna: SM uzyskała przyspieszenie budownictwa, zaś przedsiębiorstwo otrzymało poza kolejnością kilkadziesiąt mieszkań dla swych pracowników. Powstało w ten sposób Osiedle Budowlanych (7 bloków, 315 mieszkań) pomiędzy ulicami: Drzymały, Gdańską, Subisława, Żwirki i Wigury. Również w przyspieszonym terminie otrzymali tu mieszkania pracownicy „Mostostalu” i „Zrembu”. Dla mieszkańców osiedla SM wybudowała przy ul. Subisława pawilon handlowo-usługowy, ze świetlicą na piętrze.

Osiedle Budowlanych na początku lat 70

Kolejny rozdział w rozwoju spółdzielni stanowi budowa osiedla w Czersku. Realizacji podjęło się Chojnickie Przedsiębiorstwo Remontowo – Budowlane Gospodarki Komunalnej (przedtem MPRB). Pierwszy budynek w Czersku przy ul. Dworcowej, liczący 45 mieszkań, oddano do użytku w 1972 roku, drugi o 30 mieszkaniach w roku następnym, trzeci (45 mieszkań) w 1975 roku; na osiedlu spółdzielczym mieszkało wówczas 120 rodzin. Rok wcześniej ukończono budowę pawilonu handlowo -usługowego.

Rekordowy pod względem budownictwa okazał się rok 1976, kiedy przybyło spółdzielni 315 mieszkań, w tym 150 na podstawie umowy z „Mostostalem” dla pracowników wytwórni. Jednocześnie były to lata najbardziej intensywnego rozwoju osiedla Zawadzkiego: w 1977 roku oddano do użytku 240, zaś w 1978 roku 300 mieszkań spółdzielczych.

Począwszy od 1975 roku głównym wykonawcą na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej było Bydgoskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólne- go, zakład w Chojnicach. W połowie lat 80. miejscowy zakład usamodzielnił się pod nazwą Chojnickie Przedsiębiorstwo Budowlane, uruchomił również własną wytwórnię prefabrykatów. Ciągle jednak hamulcem budownictwa był niedostateczny potencjał przedsiębiorstw budowlanych. Mc napięte były stosunki z wykonawcami świadczą m.in. uwagi zawarte w referacie zarządu na zebranie przedstawicieli w dniu 22 kwietnia 1977 roku: Mimo pozytywnych wyników w realizacji inwestycji, spółdzielnia w okresie sprawozdawczym [1976 r.] napotykała na duże trudności w związku z nieterminowym wywiązywaniem się wykonawcy z przyjętych zobowiązań, szczególnie w zakresie zakończenia robót uzbrojenia terenu, nieterminowym oddawaniem budynków, a przede wszystkim [usuwaniem] wad i usterek – co wynika między innymi z [dyskusji podczas] zebrań grup członkowskich osiedla Zawadzkiego, odbytych w kwietniu hr. Opóźnienie w zakończeniu robót związanych z uzbrojeniem terenu oraz usuwaniem w ustalonych terminach ujawnionych wad uniemożliwia przekazanie sieci uzbrojenia właściwym użytkownikom, a brak właściwej konserwacji urządzeń ze strony wykonawcy może doprowadzić, do poważnych awarii -co miało już miejsce na osiedlu Zawadzkiego. Stan taki uniemożliwia też przystąpienie do robót w zakresie ostatecznego zagospodarowania i urządzenia terenu.

Makieta przyszłego osiedla A. Zawadzkiego, dziś gen. Józefa Hallera
Ulica Młodzieżowa

W Chojnicach tymczasem wyczerpały się wolne tereny w obrębie śródmieścia, toteż zaplanowano nową dzielnicę mieszkaniową na polach między ulicami Kościerską, Ceynowy, Wysoką i Derdowskiego. Po kilkuletnich przygotowaniach koncepcyjno-projektowych oraz uzbrojeniu terenu we wszelkie urządzenia techniczne, w 1972 roku rozpoczęła się budowa domów na potrzeby zakładów pracy. Niemal równocześnie GPB przystąpiło do realizacji budynków Spółdzielni Mieszkaniowej, a pierwsi spółdzielcy wprowadzili się w 1974 roku do domu zbudowanego pod patronatem ZMS (75 lokali), przy udziale własnej pracy mieszkańców. Stąd też padła propozycja nadania głównej ulicy osiedla nazwy ul. Młodzieżowej, zaś całe osiedle już na etapie projektowania otrzymało imię Aleksandra Zawadzkiego, na cześć działacza komunistycznego, przewodniczącego Rady Państwa (zm. 1964). Od 1990 roku osiedle nosi imię Gen. Józefa Hallera.

Zasiedlenie pierwszych budynków poprzedziło oddanie do użytku kotłowni osiedlowej przy ul. Ceynowy, która po rozbudowie i modernizacji zaspokaja potrzeby także odległych osiedli. Na osiedlu Zawadzkiego powstało najpierw 17 budynków, w sumie zaś 21 – obok spółdzielczych również bloki komunalne (tzw. budownictwo rad narodowych) oraz dla pracowników niektórych zakładów, m.in. PKP, wojska, a przede wszystkim „Mostostalu” i „Zrembu”. Tu również, jak przedtem na os. Budowlanych, Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego oddało do dyspozycji swój potencjał, ponadto zaczęto montować domy z elementów prefabrykowanych, tzw. wielkiej płyty. Dzięki tym wielokierunkowym staraniom budowa osiedla przebiegała w pospiesznym tempie.

W dekadzie lat 1971 – 1980 dokonał się ogromny rozwój naszej spółdzielni, tak pod względem liczby członków, jak i przyrostu lokali mieszkalnych. Był to najlepszy okres w całej historii SM: wybudowano 2035 mieszkań. Podobnie jak w Chojnicach, również w całym kraju rozrastały się wówczas już istniejące jednostki i powstawały nowe. Było to konsekwencją polityki państwa, które upatrywało w tej formie budownictwa główny kierunek rozwiązywania kwestii mieszkaniowej, stąd udzielało spółdzielczości dogodnych kredytów inwestycyjnych i innych form pomocy. Ludzie masowo zapisywali się do spółdzielni, gdyż była to jedyna szansa zdobycia samodzielnego lokum, , okupiona często długimi latami oczekiwania.

pawilony przy ulicy Mestwina, na tle osiedla Spółdzielczego

Po zachodniej stronie ul. Kościerskiej rosły domy, rysował się już kształt osiedla, a równocześnie przygotowywano plac budowy następnego osiedla po przeciwnej stronie ulicy, pod roboczym mianem Zawadzkiego II. Wiosną 1978 roku w mieście odbyły się Dni „Gazety Pomorskiej”, podczas których ogłoszony został plebiscyt na nazwę przyszłego osiedla. Czytelnicy gazety wybrali nazwę osiedle 700 lecia, w związku z niedawnymi obchodami jubileuszu Chojnic (dokument średniowieczny, w którym po raz pierwszy wymienione są Chojnice, powstał w 1275 roku). Mieszkańcy Chojnic bardzo szybko zaakceptowali nową nazwę, a w nawiązaniu do niej również ulice na tym osiedlu otrzymały „historyczne” nazwy: Książąt Pomorskich, Filomatów Chojnickich i Obrońców Chojnic.

Osiedle Spółdzielni Mieszkaniowej w Czersku

Pierwszy dom na os. 700-lecia został oddany do użytku w 1979 roku, był to blok komunalny przy ul. Kościerskiej 25, wzniesiony z dotacji państwa w ramach inwestycji rad narodowych, w którym zamieszkali m.in. lokatorzy z byłych czerwonych koszar. W ślad za tym powstały także kolejne domy spółdzielcze; 1979 roku był pod względem inwestycji szczególnie pomyślny: SM wybudowała łącznie 315 mieszkań. W tej liczbie było 75 mieszkań w Czersku oraz dwa budynki ponadplanowe w Chojnicach, zrealizowane tzw. systemem gospodarczym przez BPBO na podstawie porozumienia z fabryką „Zremb – Makium” (40 mieszkań) na osiedlu 700-lecia oraz przez WKS „Mostostal” (75 mieszkań) przy ul. Lichnowskiej.

Obiecująco rozpoczęła się także nowa dekada, końcowy rezultat okazał się jednak wyraźnie gorszy od poprzedniego: wybudowano 1401 mieszkań. Działalność inwestycyjna osłabła z kilku przyczyn, m.in. niższych limitów, gdyż zostały już zaspokojone główne potrzeby dużych zakładów pracy, ponadto kulało wykonawstwo; coraz częściej zaplanowane budynki przekazywano z rocznym lub dwuletnim opóźnieniem, a następnie bardzo trudno było wymusić na budowlanych usunięcie wad i usterek. lokatorzy nowych budynków słusznie skarżyli się na jakość oddawanych im mieszkań, toteż problem ten był przedmiotem nieustannej troski zarządu i rady nadzorczej. Firmom budowlanym brakowało przede wszystkim materiałów, jak również wykwalifikowanych fachowców do prac wykończeniowych. Przykładem może być pawilon handlowo – usługowo – biurowy przy ul. Młodzieżowej 35, na który mieszkańcy powstającego osiedla czekali z wielką niecierpliwością: ukończenie przewidziane było w 1979 roku, lecz przesunęło się aż na początek roku 1981. W latach 80. spółdzielnia wybudowała również 30 domów jednorodzinnych przy ul- Młodzieżowej i Widokowej, które członkowie użytkują na zasadzie własnościowego prawa do lokalu spółdzielczego. Domy te realizowane były w trzech etapach przez spółdzielnię budowlaną „Zjednoczenie” (później „Insbud”) oraz własny Zakład Budowlano – Remontowy.

Budownictwo Spółdzielni Mieszkaniowej w Chojnicach w latach 1906 – 1993

RokMieszkania ChojniceStan 31 XIIRokMieszkania ChojniceMieszkania CzerskStan 31 XII
19061818197221045868
190815331973135301033
191018511974751108
19116571975105451258
1912278419763151573
19141810219772351808
192339919783002108
192991081979240752423
19591011819801202543
19604015819811362679
19612418219821252804
19633521719832253029
1964292461984503079
19654028619851353214
19662731319861103324
19686637919871653489
196910548419881653654
1970245081989373691
19711056131990178753944
   1991100504094
   19921184212
   1993304242

Przekształcenia własności mieszkań

Rok 31X11Mieszkania ogółemW tym własnościoweRok 31 XIIMieszkania ogółemW tym własnościowe
1975125816199140942105
1976157341199242122310
19771808136199342422380
19792423225199442422429
19802543276199542422459
19822804412199642422601
19833029439199742422694
19863324478199842422747
19873489505199942422860
19883654531200042422876
198936912060200142422887
19903944209220024242 w tym Czersk 3202952

* Nagły wzrost zainteresowania zamianą prawa lokatorskiego na własnościowe nastąpił dzięki korzystnym warunkom, które obowiązywały do końca roku.

Na barkach Spółdzielni Mieszkaniowej spoczywało w owym czasie tzw. budownictwo towarzyszące, które miało zaspokajać wielorakie potrzeby mieszkańców osiedli – w zakresie zaopatrzenia i usług, zdrowia, kultury, edukacji. Pierwsze sklepy urządzono w 1960 roku w odbudowanym domu przy ul. Człuchowskiej 33, następny był sklep spożywczy „Sam” przy ul. Drzymały l oraz dwa lokale usługowe przy Drzymały 9. W 1971 roku, w oddanym właśnie do użytku domu przy ul. 31 Stycznia 34, otwarto najładniejsze w owym czasie zakłady gastronomiczne w Chojnicach – kawiarnię „Relaks” i restaurację „Piast” (później przemianowaną na „Damroka”) o powierzchni 550 m kw., wkrótce bardzo popularne. Wszystkie te lokale użytkowe wynajmowała PSS „Społem” i prowadziła w nich własne placówki. Podobnie i następne obiekty oddawano w ręce „Społem”, mianowicie dwa pawilony przy ul. Mestwina, gdzie uruchomiono punkt usługowy „Praktyczna Pani” oraz sklep spożywczy i drogerię, potem wspomniany już pawilon przy ul. Subisława (os. Budowlanych), w którym. obok sklepów spożywczego i artykułów gospodarstwa domowego, punktu naprawy sprzętu elektrycznego, początkowo czynny był osiedlowy bar. Na osiedlu Zawadzkiego już mieszkańcy pierwszych domów domagali się sklepu z żywnością, więc do celów handlowych w 1975 roku zaadaptowano jeden rząd wybudowanych tam garaży na rogu Młodzieżowej i Ceynowy. W Czersku pawilon handlowo-usługowy oddano do użytku w 1974 roku.

Największą jednak w latach 70. inwestycją, poza budownictwem mieszkaniowym, był pawilon przy skrzyżowaniu ulic Młodzieżowej i Kościerskiej, z racji swej konstrukcji i elewacji nazwany przez chojniczan „blaszakiem”, o ponad 5 tys. m kw. powierzchni użytkowej. W budynku tym znalazły miejsce nie tylko liczne sklepy, zakłady usługowe i restauracja („Stylowa”), lecz także m. in. poczta nr 4, rejonowa przychodnia lekarska, natomiast zaspokojeniu potrzeb kulturalnych służą biblioteka publiczna – filia nr 6 oraz otwarta w budynku świetlica osiedlowa. Część pomieszczeń na piętrze pawilonu zajęły biura Spółdzielni Mieszkaniowej; pracownicy uzyskali nareszcie dobre warunki pracy. Dotychczasową siedzibę Zarządu przy ul. Łanowej l la otrzymał w użytkowanie oddział rejonowy NSZZ „Solidarność”.

Bardzo poważnym przedsięwzięciem była budowa Szkoły Podstawowej nr 8. Wybudowanie szkoły w tym rejonie miasta stało się wówczas pilną koniecznością, gdyż wszystkie pozostałe placówki po prostu pękały w szwach. W roli inwestora obiektu występowała Spółdzielnia Mieszkaniowa, zaś poniesione nakłady były refundowane przez wojewodę bydgoskiego. Gmach dydaktyczny i salę sportową wybudowało Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego, które za realizację obiektu otrzymało wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie Budowa Roku.

Nie koniec na tym, pod naciskiem władz lokalnych Zarząd SM wziął także na siebie funkcję inwestora dużej przychodni zdrowia przy ul. Kościerskiej oraz żłobka i przedszkola na osiedlu 700-lecia. Wszystkie te inwestycje, w różnym stopniu zaawansowania, zostały przerwane w 1990 roku na skutek zahamowania dopływu środków finansowych. Przychodnię w stanie surowym przejął wojewoda, a po kilku latach zamrożenia inwestycji przekazał ją miastu Chojnice. Wspólnymi siłami gminy miejskiej i wiejskiej oraz budżetu województwa budowa została dokończona i służy społeczeństwu. Ledwie rozpoczęte budowy żłobka i przedszkola zostały także rozliczone z Urzędem Wojewódzkim i nie powróciły do nich już ani spółdzielnia, ani władze miejskie, gdyż w nowych warunkach społeczno-ekonomicznych placówki te okazały się niepotrzebne.

Mienie Spółdzielni Mieszkaniowej (2004 r.)

Budynki ogółem140
W tym bud. Mieszkalne121
Lokale mieszkalne4242
Ogólna powierzchnia użytkowa219.520 m kw.
W tym: – lokali mieszkalnych209.929 m kw.
– lokali użytkowych9.591 mkw.
Średnia pow. użytkowa mieszkań49,5 m kw.

Ogromne natomiast były wciąż potrzeby mieszkaniowe, np. 31 grudnia 1992 roku spółdzielnia liczyła 6 622 członków, w tym 1853 oczekujących na mieszkania. Ponadto zarejestrowanych było 1492 kandydatów, wśród nich grupa 250 osób pełnoletnich i spełniających warunki do przyjęcia w poczet członków. Tymczasem zaspokojenie ich nadziei, nawet w dalszej perspektywie, okazało się nierealne, ponieważ w konfrontacji z gospodarką tynkową SM zmuszona była zaniechać działalności inwestycyjnej. W 1992 roku wybudowała 5 domów, łącznie 118 mieszkań na osiedlu Kaszubskim, zaś w 1993 roku tylko jeden dom o 30 małych mieszkaniach.

Osiedle 700-lecia

Wymuszone przez państwo warunki uzyskiwania mieszkań były trudne do przyjęcia dla większości członków SM, lip. w budynkach T 8 i 9 przy ul. Wielewskiej własny wkład finansowy wynosił 20 proc. wartości mieszkania, pozostałą część stanowił kredyt indywidualny, spłacany z odsetkami w ciągu 40 lat w ratach nie mniejszych niż 20 proc. dochodu, natomiast w budynku nr 17a przy ul. Chęcińskiej lokale przydzielono na podstawie nader niekorzystnego kredytu hipotecznego. Te okoliczności skłaniały wielu członków do rezygnacji z proponowanego im przydziału mieszkania, po prostu nie było ich stać na przyjęcie tak wielkich zobowiązań. Powtórzyła się w pewnym stopniu sytuacja z początku lat 60.: nie znajdując chętnych na liście oczekujących członków i kandydatów. zarząd spółdzielni w publicznej ofercie poszukiwał nabywców mieszkań. W 1993 roku 11 lokali zasiedliły osoby z zewnątrz, po wpłacie 100 proc. wartości mieszkania, jednak więcej zainteresowanych już nie można było znaleźć. Wobec tego spółdzielnia zaniechała dalszych inwestycji, zaś w następnych latach podejmowane próby wznowienia działalności przy udziale kredytów z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego, bądź w całości za pieniądze przyszłych mieszkańców, też nie powiodły się. Zawieszenie działalności inwestycyjnej spowodowało zmniejszenie się liczby członków spółdzielni: 31 grudnia 2003 roku w rejestrze figurowało 5325 członków, w tym 290 oczekujących na mieszkania, liczba kandydatów spadła do 511. Tendencja malejąca utrzymuje się od 1991 roku.

Mieszkania według osiedli

OsiedleBudynkiMieszkaniaPowierzchnia mieszkań
Drzymały*48126160413
Hallera23120556108
700-lecia36130870545
Kaszubskie61487513
RAZEM Chojnice1133922194 579
Czersk832015350
OGÓŁEM1214242209 929

* Pod nazwą osiedla Drzymały ujęto również domy przy ulicach: Dworcowej, Warszawskiej, Łanowej, Spółdzielczej, Budowlanych, 31 Stycznia i Człuchowskiej.